Sigmund Freud, insan zihnini-ruhsallığını-psikesini; yazdığı metinlerde sistematik bir şekilde tanımlarken bu fenomenin daha iyi anlaşılabilmesi adına ilk önce 'bilinçdışı-önbilinç-bilinç' gibi kavramlardan, 'ruhsal aygıtın (psychic apparatus) yerleşimsel modeli' altında bahsetmektedir.
Daha sonra bu modeli desteklemek adına birbirlerini karşılıklı açıklayabilecek ikinci bir model önerir. 'Altbenlik-benlik-üstbenlik', İngilizce biçimiyle 'id-ego-superego/ego ideal' olarak bildiğimiz 'ruhsal aygıtın yapısal modeli'nden bahsetmektedir.
Burada söylemeliyim ki, Freud'un metinlerinde sıklıkla karşılaştığımız 'bilinçdışı(unconscious)' kavramı/fenomeni, bir tür klinik etkinlik olan psikanalizin, üzerine inşa edildiği kurucu kavramdır. Psikanaliz ancak bu fenomenin ön kabulüyle başlayabilmektedir.
İtalyan Psikanalist Antonino Ferro, bilinçdışı hakkında şunları söylemektedir: "Bilinçdışı boyutunu dikkate almadığımız takdirde psikanaliz yoktur. (...) Bence bizim(psikanalistlerin) özelliğimiz, hasta ile birlikte bilinçdışının pusulasız gezginleri ve yaratıcıları olmamızdır." [1]
Freud'un bu iki model içerisinde biyolojiyi ve 'birey' fenomenini nereye koyduğunu oldukça incelikli olarak betimlediğini düşündüğüm iki alıntıya yer veriyorum:
"(...) Genetik-gelişimsel ve evrim-tarihsel açıdan eski olduğu tartışma götürmez biçimde ortada olan, resimlerle/görüntülerle düşünmek, bilinçli (var)oluşun yalnızca tamamlanmamış bir halidir ve kelimelerle düşünmeye kıyasla bilinçdışı süreçlere daha yakındır."
(...)
"Bu noktada bireyi(individuus; bölünemeyen), çekirdeğindeki algı-duyu sisteminden('Pcpt. system') gelişmiş ruhsal bir altbenlik--bilinmeyen, bilinçdışı-- olarak ele alacak olursak; 'benlik' bu çekirdeğin yüzeyini oluşturur.
(...) Benliğin derinliğindeki taraflar altbenlikle kaynaşmıştır, benlik keskin bir şekilde altbenlikten ayrışmamıştır." [2]
Referanslar:
[1] Ferro, A., Afacan bir psikanalistin düşünceleri: Meraklı analist ve hastalar için yaşamda kalma rehberi, Haz. Nicoli, L., Çev. Baransel Z., YKY Cogito, (2021), p. 27.
[2] Sigmund, F., The Ego and the id and other works, Vol. 19 (1923-1925), The Hogarth Press, Tr. Strachey, J. (1961).
Not: The Ego and The Id isimli metinden yapılan alıntıların Türkçe çevirisi bana aittir.